Duke qëmtuar në kulturën shpirtërore të Beratit

 

Nga Namik Selmani, shkrimtar

 

Kur të gjithë ndjejmë trokitjet e fundvitit që na sjellin shpesh në të njëjtën kohë tri festa popullore, atë të Bajram Fitrit , të Krishtlindjeve e më në fund, të ndërrimit të viteve, më vjen në mend një kartolinë që një italian napolitan ia ka dhuruar një familjeje të lagjes “Mangalem” e në të njëjtën kohë mbarë qytetit një dhuratë - kartolinë që 65 vjet më parë. Madje nëse ndonjë kërkon ta “lexojë“ tekstin e kësaj kartoline aq të rrallë e të jashtëzakonshme, mund ta shohë shumë shpejt në një nga shtëpitë karakteristike të kësaj lagjeje, e pikërisht, te shtëpia e nënë Polikseni Goxhomanes.
Duke qëmtuar për traditën e bukur të likosë beratase që shpesh në këtë qytet është shkrirë me traditën përmetare, në shtëpinë e saj u gjenda përballë një befasie që rrallë e ndesh në jetën tënde artistike. Sado të mundohesh të fantazosh, të trillosh, të krijosh mbi përfytërimin tënd artistik, vështirë se mund të matesh me atë fabul që deri tani ka moshën e 65 viteve e që më vonë do të ndërrojë numrat e viteve me shumë ambicje kujtese.
Një ngjarje sa e thjeshtë aq edhe e madhërishme për vitet kur ndodhi e për vitet që jetuam më pas, me dritën e hijen e tyre. Që, në fund të fundit, mbetet e gjallë me mesazhin e saj të bashkëjetesës me të bukurën , me të ardhmen.
Një italian, le ta quajmë Xhuzepe, prej shumë kohësh pas kapitullimit të fashizmit, në vend që të jetonte në ndonjë fshat të humbur diku në male apo në periferi të Beratit, i ndodhi rasti që të jetonte ne familjen e Goxhomanëve. Një djalë i ri, shumë punëtor dhe i edukuar. Kishte ardhur këtu nga Italia e Jugut dhe dinte shumë fjalë shqip që, natyrisht i shtoi edhe më duke jetuar me të zotët e shtëpisë, një nga familjet më fisnike të qytetit të Beratit .
Xhuzepja kishte mbaruar studimet e larta për pikture dhe dinte të pikturonte bukur, por që, për të gjitha atë kohë që qëndroi aty, nuk i kishte rënë asnjëherë rasti që të prekte sadopak një penel në duar e të bënte diçka .
Pas gjthë asaj kohe që qëndroi aty, një ditë duhet të ikte. Të shkonte në Italinë e tij. Në Napoli. Që prej dy javësh ia tregoi këtë gjë miqve të rinj.
I zoti i shtëpisë e falenderoi me shumë kënaqësi për atë kohë që qëndroi aty.
Por djali i bukur nga Italia, ai napolitan aq bukurosh, me shumë mirësjellje, por edhe me atë qetësi njerëzore i thotë :
- Miku im, unë nuk di se si t’ua tregoj mirënjohjen time ndaj dua që t’ju dhuroj diçka. Për këtë dua që t’ju pyes edhe juve.
Për ta çuar deri në fund atë shërbim fisnik që po i bënin këtij ushtari të fashizmit, por që kishte edhe pak gjak shqiptari, askush nga njerëzit e shtëpisë nuk u tregua i gatshëm që t’i bënte një kërkesë për të .
-Jo , more djalë . Ti ke qenë thjesht një ushtar. Faleminderit edhe për ato punë të mia që ke bërë këtu. Ne duam që ti këtej e tujte të jesh i lirë.. Të mos merresh më me fashizmin.Të duash paqen, ta gëzosh në atdheun tënd me të gjithë të afërmit e miqtë e të na kujtosh ne dhe vendin ku ke qenë.
- Jo, jo, -ngulte këmbë Xhuzepja, - unë dua me çdo kusht që t’ju lë diçka .
-E, meqë po ngul këmbë çfarë mund të na lësh ti?
-Unë nuk kam shumë para për t’iu lënë një dhuratë të madhe, por jam piktor dhe dua t’ju lë si kujtim një copë nga vendlindja ime.
Të zotët e shtëpisë në një çast, me të drejtë, edhe u befasuan pak për atë propozim të papritur
-Po, po , unë mund t’ua pikturoj shtëpinë ku kam fjetur në të gjitha faqet e murit.
Që të nesërmen në dyqanet e Mangalemit të dy shkuan të blenin disa bojëra të ndryshme. Shumë bojëra vaji, sepse edhe sipërfaqja ishte e madhe. Tregtia e madhe që bënin tregtarët beratas me Italinë kishte bërë që dyqanet të kishin edhe shumë lloje ngjyrash për piktorët. Dhe nisi puna. Një punë këmbëngulëse, e veçantë. Në secilën prej tyre pak nga pak nisi të shfaqej deti i kaltër, varkat e vogla me vela, ca pulëbardhe që ngriheshin e uleshin në supet e detit të paanë, ca zana deti që merrnin pamje të vajzave të bukura shqiptare apo edhe italiane që jetën e tyre e nisnin dhe e mbaronin në ca valë të kaltra brigje të kaltra dhe vetë malet sikur ishin kaltëruar nga ajo ngjyrë e ngrohtë e peisazhit që dukej se ishte afër Napolit. Majat e maleve në atë pikturë gjigande duket se ngjanin në një farë mënyre edhe me pak Tomor që ai e kishte parë prej shumë muajsh me sytë e poetit të ngjyrave.

Nuk e dimë se sa e njihte ushtari- piktor i ardhur ngë Italia biografinë artistike të Onufrit të madh, por në ato ditë të ngarkuara me një punë që ai s’e kishte bërë në këtë kohëqëndrim në Beratin e gurtë, një Onufër modern. Sidoqoftë Xhuzepja një ditë iku nga Berati, nga Shqipëria. Si një humbës. Si një fitimtar. Kishte humbur luftën si ushtar, por po fitonte një miqësi të re. Kishte humbur fashizmi, por kishte fituar arti i miqësisë dhe i humanizmit . Një pamje të bukur të vendlindjes së tij që e la si një kartolinë e përjteshme në muret e një shtëpie mangalemase. Për fat, dhoma që u pikturua për shumë vite u shfrytëzua nga qeraxhinjtë e shumtë që, me gjithë kujdesin e tyre, nuk mund ta trajtonin atë si një dhomë- muze e miqësisë midis dy familjeve, pse jo edhe midis dy kombeve. Në vitet 60 kur emri i italianit u harrua pak nga pak nga kujtesa ( por jo piktura e tij murale), një pjesë e murit u dëmtua paksa. Megjithëse u dërgua për të marrë një seri ngjyrash në ish Bashkimin Sovjetik, nuk ishte e mundur cilësisht për të ndrequr atë çarje në mur, por që mbeti në tërësi shumë më e mbajtur. Me dëshirën dhe besimin se do të mbesë kështu edhe për shumë vite të tjerë.…
Tani Xhuxepja , nëse do të ishte gjallë, mund të ishte në moshën mbi 80- vjeçare. Koha ka fshirë diçka nga kujtesa e tij. Familjarët e familjes Goxhomane thonë se nuk kanë komunikuar këto vite me të ose me ndonjë të afërm të tij. Të mbetet në mendje mesazhi i kësaj pikture murale sidomos në këtë ndërrim vitesh. Kartolina 65-vjeçare e mikut të ri e të vjetër italian, të befason me jetëgjatësinë, me gjetjen, me humanizmin, me bukurinë , si të ishte një dorë e shtrirë miku. Të rinon vërtet, të krenon vërtet një dhuratë e tillë. Një fisnikëri që merr e jep me njëra- tjetrën. Një fisnikëri që lind me biblioteka shumë të pasura që ka pasur dhe ka ende ky qytet. E , unë pyes veten : “A e njohin punonjësit e kulturës së këtij qyteti të lashtë këtë prapavijë të fuqishme kulturore që shpesh mbetet anonime, edhe pse ke përpara dhe përballë një kujtesë që e prek, e sheh, e vlerëson?” Kjo nuk është vetëm një gjetje publicistike, por edhe një pjesë e thesarit kulturor të qytetit. Që duhet njohur nga më të rinjtë. Që duhet propoganduar tek të gjithë. Që askush nuk do të ketë droje t’ia tregonte jo vetëm miqve të shumtë italianë, por edhe çdo të huaji. Që, të paktën, një herë në jetën e tyre, vetëm një herë, të ulur në këto karrike, të gjithë shqiptarët të thonë me bujari njerëzore : “Faleminderit, miku ynë italian!”